Vraag- en doelstelling
Overmatig alcoholgebruik is een belangrijke risicofactor voor een groot aantal gezondheids- en welzijnsproblemen. Vroegtijdige herkenning en interventie in de eerstelijnsgezondheidszorg is mogelijk en nuttig en wordt voor volwassenen geïmplementeerd vanuit het Partnership Vroegsignalering Alcohol (PVA). Bij ouderen zijn er echter een aantal belangrijke specifieke aandachtspunten voor de herkenning en behandeling van alcoholproblematiek die niet gedekt worden door de huidige programma’s.

In dit project is een aangepaste training voor eerstelijns gezondheidswerkers geïmplementeerd voor de herkenning, behandeling en verwijzing van ouderen met alcoholproblematiek. Daarvoor is samengewerkt met het landelijke PVA, het NHG, huisartsenpraktijken en regionale instellingen voor gezondheidszorg of verslavingszorg in een drietal regio’s: Rotterdam e.o. (GGD Rotterdam-Rijnmond), Noord-Brabant (Novadic-Kentron/Roder Consult) en Limburg (GGZ Noord- en Midden Limburg, Mondriaan).

Opzet
De module is gebaseerd op een grondige literatuurstudie naar de prevalentie van alcoholgebruik onder ouderen in Nederland, de specifieke kenmerken van deze doelgroep en de rol van de huisarts. De module beschrijft het herkennen en bespreken van riskant drinken en alcoholafhankelijkheid bij ouderen in de huisartsenpraktijk. Uitgangspunt is een klachtgerichte werkwijze, waarbij de huisarts op basis van somatische of psychische klachten van de patiënt het drinkgedrag bespreekt en de patiënt ondersteunt bij het beperken van het alcoholgebruik.

Resultaten
De module is geïmplementeerd in huisartsenpraktijken in de regio’s Rotterdam, Noord-Brabant en Limburg. De implementatie is gemonitord met een kleinschalig evaluatie onderzoek (n=37).

De resultaten laten zien dat de bewustwording en alertheid van eerstelijns gezondheidswerkers wat betreft alcoholproblematiek bij ouderen op korte termijn is toegenomen. Ook het aantal gezondheidswerkers dat alcoholgebruik bij oudere patiënten aan de orde heeft gesteld en het aantal patiënten waarbij dit is gedaan, is toegenomen. Op langere termijn nemen deze aantallen licht af, maar blijven hoger dan de beginwaarde op de nulmeting. De grenzen die gezondheidswerkers hanteren voor veilig alcoholgebruik bij ouderen, zijn na de training verlaagd maar liggen nog steeds fors hoger dan de richtlijnen uit de module.

Conclusie
Geconcludeerd kan worden dat de deelnemende gezondheidswerkers het signaleergedrag in positieve zin hebben veranderd, maar dat dit op langere termijn afneemt. Aanbevolen wordt om meer aandacht te besteden aan de grenzen voor veilig drinkgedrag bij ouderen en aan bewustwording van en alertheid op de problematiek op de lange termijn. Mogelijkheden hiervoor zijn het onderwerp onder de aandacht houden via vaktijdschriften voor professionals in de eerstelijnszorg, via websites van huisartsenverenigingen en verslavingszorginstellingen of door het organiseren van verdiepingsbijeenkomsten, waarin de nadruk ligt op het toepassen van de signalering- en interventievaardigheden uit de module.

Opdrachtgever
Landelijk Actieprogramma Kwaliteit GGZ/VZ

Publicaties
Veilig drinken op leeftijd:Screening en behandeling van alcoholproblematiek bij ouderen in de huisartsenpraktijk (pdf, 443 kB)
Trainingsmodule ‘Veilig drinken op leeftijd’ (pdf, 535 kB)

Onderzoekers
Drs. Anneke Risselada, onderzoeker
Dr. Harrie Jansen, projectleider