Auteurs: Nikita Poole (Onderzoeksinstituut IVO), Corine Bakker (Pharos) en Larisa Peelen (Pharos)
Om een brede aanpak voor een rookvrij leven in de wijk te ontwikkelen, werken gezondheidsorganisatie Pharos, GGD GHOR en diverse GGD’en met het programma Een rookvrij leven voor iedereen. Daarin leggen wijkregisseurs en hun team contact met bewoners en professionals in de wijk. Deze co-creatie stelt de leefwereld in de wijk centraal en verbindt verschillende belanghebbenden. Maar die verbinding ligt er niet zomaar; de samenstelling en acties van het wijkteam zijn cruciaal. We geven vijf aandachtspunten voor verbinden en samenwerken in het opzetten van een integrale wijkaanpak.
Aandachtspunt 1 – Neem de tijd om een netwerk te bouwen
Roken kan worden gezien als een gevoelig onderwerp. Voor wijkregisseurs kan het een uitdaging zijn om professionals en vrijwilligers te vinden die zich bij hun team aan willen sluiten. Hun bestaande netwerk is een goed uitgangspunt om professionals te zoeken die zich graag inzetten voor een rookvrij leven, maar dat kent beperkingen. Het bouwen van een stevig netwerk kost tijd. Tijd om verschillende mensen te ontmoeten en beter te leren kennen, zoals de kapper, de lokale supermarkteigenaar en de imam. Tijd om je in de wijk en wat daar speelt te verdiepen. En tijd om te werken aan het opbouwen van langdurige en gelijkwaardige relaties.
Aandachtspunt 2 – Kom met een sterk verhaal en leg verbindingen
Hoe krijg je uitvoerende professionals die in eerste instantie niet zo happig zijn om mee te werken aan een stoppen-met-rokenproject tóch mee? “Waarom roken?” hoor je misschien van een sociaal werker. Gezien de beperkte tijd en capaciteit van professionals, wegen ze zorgvuldig af welke problemen in de wijk prioriteit zijn. Roken is maar één van de problemen. Ook zijn er zorgen dat het gesprek over roken de vertrouwensrelatie zou beschadigen. Toch is het belangrijk dat professionals de boodschap van rookvrij leven uitdragen, juist omdat ze al een vertrouwensrelatie hebben met bewoners. Maak dus in het verhaal duidelijk waarom het juist nú goed is om in te zetten op een rookvrij leven, hoe deze problematiek zich verhoudt tot andere uitdagingen, en wat professionals hierin kunnen betekenen. Hun rol zou bijvoorbeeld kunnen bestaan uit (of zelfs beperkt blijven tot) het voeren van gesprekken met bewoners over aangrenzende onderwerpen als stress of leefbaarheid. En/of zorgen dat ze verwijzen naar iemand die de bewoner verder kan helpen.
Aandachtspunt 3 – Haak niet bij álles aan
Het is verleidelijk om bij alles aan te haken. Je wilt dat je aanpak breed bekend en gedragen wordt. Maar het is verstandig om eerst bewust over bepaalde zaken na te denken. Op welke thema’s wil je je specifiek focussen? Bij welke groepen? En wie en wat heb je daarbij nodig? Zorg ervoor dat je al een beeld hebt van wat er speelt in de wijk – ook al is dat nog vrij globaal – wat betreft problematiek en bestaande initiatieven. Zo maak je ook duidelijk richting bewoners en professionals waar je voor staat en waarom jouw aanpak belangrijk is. Laat bewoners ook meedenken om te kijken wat een passende aanpak zou zijn.
Aandachtspunt 4 – Zorg voor de juiste samenstelling
Binnen het team wil je het liefst mensen hebben die de (multi)problematiek vanuit verschillende perspectieven en (professionele) achtergronden kunnen bekijken – zo werk je integraal samen. Een krachtenveldanalyse kan inzicht bieden in wie je nog mist in je team. Beperk je niet alleen tot functies, maar neem ook (persoonlijkheids)kenmerken mee. Wijkregisseurs die we spraken noemen verschillende kwaliteiten die nodig zijn voor een goed team en uiteindelijk bijdragen aan het succes van hun integrale wijkaanpak. Behalve het hebben van (ervarings)kennis over (tabaks)verslaving noemen zij de volgende eigenschappen:
- Goed kunnen praten
- Toegankelijk en niet veroordelend zijn
- Oprecht nieuwsgierig zijn naar mensen
- Inlevingsvermogen en cultuursensitief zijn
- Mensen die worden gerespecteerd in de wijk en die als geloofwaardig worden gezien
- Creatief denkvermogen
- Verbindingen kunnen leggen met en tussen anderen
- Organisatievaardigheden
Aandachtspunt 5 – Maak duidelijke afspraken
Zodra iedereen betrokken en enthousiast is om aan de slag te gaan met het onderwerp, is het belangrijk om duidelijke afspraken te maken met alle teamleden en andere wijkpartners waarmee je gaat samenwerken. Om iets echt van de grond te krijgen en in de lucht te houden op de lange termijn, heb je voor een langere tijd betrokkenheid nodig. Deelname is niet vrijblijvend. Immers, als je eigen teamleden niet betrokken blijven, hoe denk je dan bewoners te enthousiasmeren om mee te doen? Het helpt om dingen op papier te hebben staan over de samenwerking – wat de gezamenlijke doelen zijn, wie welke rol oppakt en hoe vaak je afspreekt. Daar kun je naar verwijzen als mensen in de loop van de tijd dreigen weg te vallen.
Programma rookvrij leven voor iedereen
Van alle rokers wil 80 procent daarmee stoppen, maar dat lukt vaak niet. En voor mensen met een lage sociaaleconomische positie is stoppen met roken vaak nog moeilijker. Zij kampen vaak met gestapelde problemen, zoals stress of eenzaamheid, en ervaren minder steun vanuit hun omgeving. Voor deze groep werken bestaande maatregelen op nationaal niveau ook vaak minder goed (met uitzondering van accijnsverhoging op tabak). Om het aantal rokende mensen te doen dalen, zette Pharos het programma ‘Een rookvrij leven voor iedereen’ op. Het doel: een effectieve wijkaanpak in 38 aandachtswijken, waarin de gezondheidsproblematiek en andere sociale problemen rondom roken in samenhang worden aangepakt.
