Misschien ken je onderstaand plaatje wel. Het gaat over het verschil tussen gelijkheid (equality) en gelijkwaardigheid (equity). Ik zie dit plaatje regelmatig voorbijkomen, aangezien mijn onderzoek zich richt op gezondheid en welzijn van mensen met een lagere sociaaleconomische positie. Als je mensen met een lagere sociaaleconomische positie gelijk behandelt als alle anderen (en ze één kratje geeft), dan kunnen ze niet over het hek heen kijken. Vertaald naar mijn vakgebied: met het bestaande aanbod aan gezondheidsbevorderende interventies lukt het de mensen met een hoge sociaaleconomische positie wel om hun gezondheid en welzijn te verbeteren en de mensen met een lagere sociaaleconomische positie vaak niet. Zij hebben meer kratjes nodig. Oftewel: meer intensieve en langdurige ondersteuning, meer eenvoudige materialen en meer sociale steun. Maar met deze individuele aanpak gericht op extra kratjes verschaffen voor wie het nodig heeft, komen we er niet. We moeten ons ook afvragen wie dat hek daar heeft neergezet. En waarom niemand het weghaalt.
Om gezond te kunnen leven, is de omgeving heel belangrijk. En die omgeving is niet neutraal en stabiel, maar wordt voor een deel bepaald door industrieën die met ongezonde producten geld willen verdienen. Zij leveren de latjes voor dat hek: reclame voor tabak in winkelstraten, alcohol bij de sportvereniging, kroketten in de schoolkantine en 3 halen, 2 betalen voor ongezonde repen. Samen vormen ze een hek dat een gezonde omgeving in de weg staat.
Waarom haalt niemand dat hek weg? De overheid is de meest aangewezen partij om gezond leven te stimuleren en makkelijker te maken. De overheid kan dit bijvoorbeeld doen door extra parken en fietspaden aan te leggen, waardoor buiten bewegen aantrekkelijker wordt. Ook kan de overheid met aanpassingen in btw en accijnzen gezonde producten goedkoper maken en ongezonde producten duurder. Het aantal verkooppunten van alcohol en tabak kan verkleind worden en reclame voor ongezonde producten kan verboden worden. De overheid doet hierin te weinig. Dat komt deels doordat de ongezonde industrieën aan tafel zitten als er afspraken worden gemaakt over gezondheidsbeleid. Bij de overlegtafels over alcohol en overgewicht van het Preventieakkoord zaten zij letterlijk aan tafel en bij de overlegtafel over tabak hadden zij indirecte invloed. Het is alsof je moet beslissen over hoe je honkbalwedstrijden toegankelijker maakt en de hekken- en poortjesindustrie vraagt hierover mee te praten.
De vergelijking tussen het plaatje met de kratjes en het hek en gezondheidsbevordering voor mensen met een lagere sociaaleconomische positie gaat natuurlijk niet helemaal op. Als je in het plaatje het hek weghaalt, heb je de kratjes niet meer nodig. Als we de omgeving kunnen aanpassen zodat deze gezond leven stimuleert, hebben sommige mensen natuurlijk nog steeds intensieve en langdurige ondersteuning nodig. Zeker als het gaat om het gebruik van verslavende middelen zoals alcohol, tabak en drugs en daar waar sociale invloeden een grote invloed op het gedrag van mensen hebben. Maar met een goede combinatie van voldoende kratjes voor iedereen die ze nodig heeft en veel minder hekken, komen we een heel eind!
Prof. dr. Gera Nagelhout is bijzonder hoogleraar Gezondheid en Welzijn van Mensen met een Lagere Sociaaleconomische Positie bij Onderzoeksinstituut IVO en de Universiteit Maastricht. Op 19 maart 2021 hield zij haar oratie getiteld ‘Stap voor stap naar een gezonder leven voor iedereen’. Kijk of lees de oratie terug.
