De methode
Om in een zo kort mogelijke tijd een kwalitatief goede doelgroepanalyse uit te voeren dient gestructureerd en resultaatgericht te worden gewerkt. Hiertoe heeft het IVO in samenwerking met verslavingszorginstellingen een op de praktijk toegespitste methode ontwikkeld. Doel is het zorgaanbod beter te laten aansluiten op de zorgbehoefte van (langdurig) verslaafden.
De doelgroepanalyse wordt uitgevoerd door een kernteam bestaande uit een beleidsmedewerker, zorgmanager en een lid van de behandelstaf die de doelgroep goed kent. De resultaten worden verwerkt in een zogenoemd cliëntprofiel. De methode is samengevat in de Richtlijn Cliëntprofielen.
Zorgbehoefte centraal
Belangrijke vragen bij het opstellen van een cliëntprofiel voor een specifieke doelgroep zijn: Wat zijn de kenmerken van de doelgroep? Wat is de zorgbehoefte van de doelgroep? Hoe kan deze specifieke groep daadwerkelijk worden bereikt wanneer een zorgprogramma eenmaal is ontwikkeld?
Niet alleen moeten de specifieke problemen van de doelgroep in kaart worden gebracht, maar ook de door hen ervaren zorgbehoefte. Met de Richtlijn Cliëntprofielen heeft u een handvat om na te gaan welke doelgroepen met een gemeenschappelijke zorgbehoefte onder uw cliënten/patiënten te herkennen zijn.
Thema’s
De centrale thema’s in een cliëntprofiel zijn:
1. de gezondheid en leefsituatie van de doelgroep (denk aan middelengebruik, lichamelijke en geestelijke gezondheid, financiën, wonen, dagbesteding, sociale contacten, politie/justitie);
2. de ervaren zorgbehoefte van de doelgroep;
3. de relatie van de doelgroep met de zorg (in het heden en verleden);
4. de vindplaats en wijze van contact leggen met de doelgroep;
5. algemene gegevens zoals geslacht, leeftijd, culturele herkomst, opleiding en omvang van de doelgroep.
Afhankelijk van de aard van de doelgroep en het te ontwikkelen zorgaanbod worden bovenstaande thema’s in het cliëntprofiel uitgebreider of juist wat beknopter uitgewerkt.
Drie stappen
De methode omvat een drietal stappen.
1. Situatieanalyse
Een belangrijke eerste stap is een analyse van de situatie. Dit betekent dat de problematiek van de betreffende doelgroep en de reeds bestaande zorg op dit terrein in kaart worden gebracht. Zodra het kernprobleem is gedefinieerd,
2. Verzamelen van gegevens over kenmerken en zorgbehoefte van de doelgroep
Om het gewenste zorgaanbod te kunnen ontwikkelen moeten gegevens over de specifieke doelgroep in de regio worden verzameld. Hierbij wordt in ieder geval gebruik gemaakt van bestaande gegevens, zoals de kennis van de deskundigen in het projectteam, de mening en ervaringen van (vertegenwoordigers van) cliënten/patiënten, registratiegegevens en andere bestaande gegevensbronnen. Knelpunt hierbij is dat deze methoden vaak onvoldoende gegevens opleveren om een goed beeld te krijgen van de doelgroep. Daarom wordt aanbevolen om te kiezen voor een aanvullend, uitgebreider onderzoek onder de doelgroep en sleutelinformanten.
3. Afronding van het ontwikkelingsproces
De derde stap is het terugkoppelen van het resultaat naar het management van de organisatie en indien aanwezig de cliënten-/patiëntenraad. In samenspraak met deze en/of andere relevante (externe) partijen wordt een vertaalslag gemaakt van de gevonden informatie naar een passend zorgaanbod.
Op basis van de verzamelde bestaande en/of nieuwe gegevens wordt vervolgens een profiel geschetst van de doelgroep, het cliëntprofiel.
Inzet personeel
Belangrijk is om te beseffen dat het verbeteren van de kwaliteit van zorg voor een bepaalde doelgroep een zekere investering vraagt. Het opstellen van een cliëntprofiel om passende zorg te kunnen ontwikkelen vergt tijd en inzet van verschillende medewerkers van de organisatie. De verwachting is dat deze investering zich terugverdient, doordat toepassing van de richtlijn ervoor zorgt dat een programma beter aansluit bij de zorgbehoefte van de doelgroep, daardoor effectiever is en minder ?kinderziektes’ heeft dan programma’s die minder goed doordacht zijn.
Vóórdat met het opstellen van een cliëntprofiel wordt begonnen moet duidelijk zijn dat het management van de instelling bereid is om hiervoor daadwerkelijk tijd uit te trekken, zodat de betrokken medewerkers vrijgesteld worden voor deelname aan het project.
Voor de projectcoördinator zal het werk een halve tot een hele dag per week in beslag nemen, gedurende zes tot twaalf maanden. De leden van het projectteam moeten in deze periode rekenen op zes bijeenkomsten van twee uur. Degenen die bestaande gegevens of aanvullende gegevens over de doelgroep gaan verzamelen moeten hiervoor bovendien de nodige tijd uittrekken.