Een verslaving heeft óók effect op de omgeving van de verslaafde. Dat is duidelijk te zien in de speelfilm Beautiful Boy van de IVO Kino van 27 mei 2019. Hierin krijgen we een zeldzaam evenwichtig beeld van de effecten van drugsverslaving op de verslaafde zoon en zijn worstelende vader. Onderzoeker Dorine van Namen en lector AnneLoes van Staa van het Rotterdamse Kenniscentrum Zorginnovatie, onze partners bij deze IVO Kino, vertellen waarom juist deze film zo interessant is.

Wat de impact van een verslaving op de omgeving is, weet Dorine van Namen uit eerste hand. Die ervaring opende haar ogen: “Al kon ik gelukkig wel zelf terecht bij de twaalf-stappen-groep Al-Anon, zag ik dat er weinig hulp is voor vrienden of familie. Deze doelgroep wordt niet gezien en erkend in de zorg. Dus ik dacht: hier is zorginnovatie nodig!” Van Namen bereidt nu zich voor op een promotieonderzoek op dit thema bij de Hogeschool Rotterdam, waar AnneLoes van Staa lector is. Zij richt zich vooral op transities in de zorg met een focus op patiëntervaringen, maar heeft ook verslaving van dichtbij meegemaakt en ziet dat er weinig oog is voor naasten. “We komen steeds meer erachter dat die beperkte aandacht zeer indringende gevolgen heeft. Bovendien raakt verslaving heel veel mensen. Ik zou bijna zeggen: wie heeft er eigenlijk geen ervaring mee?”

Ongeloof en ontoereikend

Volgens schattingen zijn er voor elke persoon met verslaving vier naasten die hiervan problemen ondervinden. Dat kan gaan om zowel lichamelijke als psychische problemen, vertelt Van Namen. “Hoofdpijn, buikpijn, astma, angst en depressie komen vaak voor, als gevolg van chronische stress.” Die stress wordt veroorzaakt door moeten leven in onveiligheid (agressie en geweld), onzekerheid (hoe gaat hij of zij zich vandaag gedragen?), isolement (eenzaamheid, schuldgevoel en schaamte) en zoiets praktisch als geldzorgen. “Een typisch kenmerk van verslaving is manipulatie van de omgeving. Dat maakt het moeilijk voor vrienden of familieleden, want zij voelen zich daardoor medeverantwoordelijk voor die verslaving”, aldus Van Staa. Het gevolg is dat naasten niet altijd hulp zoeken. En als er al hulp wordt gezocht, dan is die vaak niet toereikend. “Toen ik aanklopte bij de GGZ werd mij gezegd dat ik in relatietherapie moest”, vertelt Van Staa. “Terwijl mijn partner de boel bij elkaar loog, werd ik gewoon niet geloofd.” Daarnaast is er zo weinig aanbod dat mensen ook niet weten waar ze kunnen aankloppen, zo kwam Dorine pas heel laat achter het bestaan van Al-Anon.

Collectieve ervaring

Bij zorg en preventie is een groot deel van de groep naasten van verslaafden niet in beeld. Dit geldt helemaal voor de groep van wie de verslaafde naaste niet eens erkent dat hij of zij een probleem heeft. Ook wetenschappelijke kennis is schaars. “We weten er eigenlijk bar weinig van”, zegt Van Staa. “We hebben recent onderzoek gedaan onder onze hogeschoolstudenten en daar komen schokkende cijfers naar voren: 15,6 procent heeft directe ervaring met een verslaafde ouder, partner, broer of zus. Zowel gezondheid (vooral psychisch) als studieprestaties lijden hieronder.”

Over de algemene bevolking is nog minder bekend en dit is een groot probleem volgens de lector. “Zolang professionals het probleem niet (h)erkennen, wijten ze onbegrepen klachten niet aan het probleem van de verslaving.” Het lijden van de naaste lijkt dus een blinde vlek bij preventie en hulpverlening. “De vraag wordt niet gesteld en dus wordt het niet gezien”, stelt Van Staa. “Er is sprake van een collectieve ervaring”, vult Van Namen aan. “Alleen weten wij niet dat we deel uitmaken van een collectief.”

Samen film kijken

Met de film Beautiful Boy wil IVO Kino dit bewustzijn stimuleren. “Je ziet een hele mooie, bijna symbiotische, band tussen de vader en de zoon, die van binnenuit wordt uitgehold door verslaving”, vindt Van Staa. “En hoewel de vader afstand moet nemen en grenzen stelt, is er geen verstoting. Het is niet alleen ellende.” Van Namen benadrukt dat de film aantoont dat verslaving geen ‘achterstandsprobleem’ is. “Het komt voor in achterstandswijken, maar ook in Hillegersberg en in Kralingen.” Beiden hopen op de IVO Kino een variatie aan publiek te zien. “Het is belangrijk dat dit thema wordt aangekaart bij mensen die er wat aan kunnen doen; de beslissers en beleidsmakers. Maar dit thema raakt zoveel mensen, dat we ook graag hulpverleners, docenten en studenten terugzien op de filmavond op 27 mei.”