Op 18 mei was Prof. dr. Gera Nagelhout van Onderzoeksinstituut IVO gastspreker tijdens een webinarserie van Studium Generale van de Universiteit Utrecht. Ze ging in op sociaaleconomische gezondheidsverschillen en het risico dat deze zullen groeien tijdens de COVID-19 pandemie en op de effecten van de pandemie op mensen met een verslaving.

Prof. dr. Nagelhout beschreef tijdens het webinar de impact van de pandemie voor sociaaleconomische gezondheidsverschillen en verslaving op drie verschillende manieren:

1. 1. de impact van het virus zelf,
   2. van de coronamaatregelen en
   3. van de economische recessie die zal volgen.

Het webinar was in het Engels en kan je hieronder terugkijken en/of het Nederlandstalige korte verslag onder de video doorlezen.

De impact van het virus zelf

Mensen die in armoede leven hebben meer risico om infectieziektes op te lopen. In sommige delen van de wereld hebben armere mensen thuis geen water en zeep om hun handen te kunnen wassen. Voor mensen met een baan is het van belang dat ze doorbetaald krijgen als ze ziek zijn. Mensen met een lager inkomen zijn oververtegenwoordigd onder de groep die niet krijgt doorbetaald als ze ziek zijn. Het risico ontstaat dat zij toch naar hun werk gaan als ze ziek zijn en daar directe collega’s of het publiek (in bijvoorbeeld restaurants of verpleeghuizen) besmetten. Naast een verhoogd risico om besmet te raken, kan het verloop van COVID-19 ernstiger zijn onder bepaalde groepen. Mensen met obesitas, mensen die roken en mensen met onderliggende chronische ziekten zijn vaak ernstiger ziek van COVID-19. Aangezien obesitas, roken en het hebben van chronische ziekten meer voorkomt onder mensen met een lagere sociaaleconomische positie vergroten hierdoor sociaaleconomische gezondheidsverschillen nog meer.

De impact van de coronamaatregelen

Over de hele wereld worden maatregelen genomen tegen de COVID-19 pandemie. Mensen moeten zoveel mogelijk thuiswerken, thuisblijven en afstand houden van elkaar. Thuisblijven is lastiger voor mensen die in kleine woningen leven en thuis werken is vooral mogelijk voor mensen met beter betaalde banen. Alle informatie over de pandemie en de maatregelen is veel lastiger te volgen voor mensen met laaggeletterdheid. De enorme hoeveelheid nieuwsberichtgeving over corona en de moeilijke woorden die daarin gebruikt worden, zijn heel lastig voor deze groep.

Naast mensen met laaggeletterdheid zijn er ook zorgen over mensen en hun kinderen die behandeling nodig hebben in de GGZ of verslavingszorg. Of mensen meer of minder alcohol en drugs gebruiken in deze tijd is gebonden aan hoe afhankelijk men is van deze middelen. Mensen die niet (zo) afhankelijk zijn, gebruiken nu vaak minder, omdat:

• de producten minder beschikbaar zijn,
• er minder feestjes zijn en
• mensen gezond willen leven voor hun immuunsysteem.

Echter, sommige groepen gebruiken alcohol of drugs om om te kunnen gaan met negatieve emoties als stress, angst, depressie, eenzaamheid of verveeldheid. Risicogroepen zijn mensen met bestaande psychische problematiek, zorgmedewerkers die onder hoge stress staan, mensen met baanonzekerheid of financiële stress en mensen die in herstel zijn van een verslaving.

De impact van de economische recessie

De werkloosheid stijgt en de economie krimpt ten gevolge van de coronamaatregelen. Ook is de verwachting dat armoede zal stijgen, vooral in landen waar veel mensen nu al op de armoedegrens leven, waardoor sociaaleconomische verschillen tussen landen toenemen. Onderzoek laat zien dat het gebruik van alcohol, drugs en tabak kan stijgen gedurende een economische recessie en onder mensen die werkloos worden. Dit wordt vooral verklaard doordat mensen meer stress ervaren tijdens een recessie of als ze werkloos worden. Deze mensen gebruiken alcohol, drugs of tabak om om te kunnen gaan met deze stress. Bij mensen die veel inkomen verliezen tijdens de crisis kan het gebruik van alcohol en tabak ook afnemen doordat ze hier minder geld voor hebben.

Tot slot

Prof. Gera Nagelhout trekt in dit webinar de conclusie dat sociaaleconomische gezondheidsverschillen vermoedelijk over de hele wereld sterk zullen groeien door de COVID-19 pandemie. Er ontstaat meer werkloosheid, meer armoede, meer chronische ziekten en meer gebruik van verslavende middelen, vooral onder mensen met een lagere sociaaleconomische positie. Een belangrijke aanbeveling voor onderzoek is om inclusief onderzoek te doen zonder groepen uit te sluiten, zodat de ware sociaaleconomische impact van de pandemie onderzocht kan worden.
Ondanks de negatieve vooruitzichten, sluit ze het webinar af met drie positieve noten:

1. Veel overheden werken aan maatregelen voor inkomensondersteuning en maatregelen om een stijging in werkloosheid tegen te gaan.
2. De GGZ en verslavingszorg is volop in beweging om hun zorg aan te passen aan de huidige omstandigheden.
3. Er is momenteel veel aandacht voor een mogelijke stijging van sociaaleconomische gezondheidsverschillen, wat mogelijk kan zorgen voor actie op dit gebied.