In de Amsterdamse volksbuurten van Oud-Noord sloegen zorg- en welzijnsprofessionals de handen ineen met ervaringsdeskundige bewoners en rookstopcoaches om het roken in de wijk aan te pakken. In de succesvolle wijkbijeenkomst ‘Oud-Noord Rookvrij’ verkenden zij met elkaar wat zij kunnen doen om bewoners met een kwetsbare sociaaleconomische naar passende rookstopzorg te begeleiden. De bijeenkomst leidde tot concrete stappen in hun aanpak en een sterkere verbinding tussen zorg- en welzijnspartijen. In dit voorbeeld laten we zien wat werkt in zo’n wijkbijeenkomst.

De aanpak van gezondheidsverschillen vraagt de inzet van een hele wijk of buurt. Zeker in wijken en buurten waar de levensverwachting lager en de mate van ongezondheid hoger zijn dan in andere wijken. Daar vraagt het bereiken en motiveren van mensen met een kwetsbare sociaaleconomische positie extra aandacht en lokale samenwerking tussen bewoners en professionals. Deze groep wordt vaak niet of onvoldoende bereikt met generiek en landelijk anti-rookbeleid. Om deze redenen zetten expertisecentrum Pharos en GGD-GHOR in op een daling van het aantal rokende mensen in kwetsbare wijken met de wijkgerichte aanpak ‘Rookvrij Leven voor Iedereen’.

In de deelnemende wijken betrekt een team van lokale welzijns- en zorgprofessionals, onder leiding van een wijkregisseur, bewoners, ervaringsdeskundigen en rookstopcoaches nauw bij de aanpak om bewoners beter te helpen van hun tabaksverslaving af te komen. “In Amsterdam-Noord werken wij in het bijzonder aan hoe wij zorg- en welzijnswerkers kunnen motiveren en ondersteunen om het gesprek over roken met hun patiënten aan te gaan”, vertelt wijkregisseur Henriëtte Dijkshoorn. “Een succesfactor is de sterke verbinding met Gezond Noord, een initiatief van lokale welzijnsprofessionals om mensen te ondersteunen die willen werken aan hun gezondheid, in de breedste zin van het woord. Via Gezond Noord verbinden we mensen ook op een sociale en laagdrempelige manier met het thema rookvrij leven.”

Handelingsverlegenheid en het ontbreken van kennis

Met het team in Amsterdam-Noord dachten we mee over hoe zij binnen hun aanpak nog meer verbinding kunnen leggen met lokale zorgprofessionals. Dat resulteerde in een goed bezochte wijkbijeenkomst. Daarvoor zochten we allereerst contact met eerstelijns zorgprofessionals in Oud-Noord om te weten te komen hoe professionals naar het onderwerp roken en rookstopzorg kijken en wat zij er al mee doen. Ook vroegen we of en hoe zij meer aandacht zouden kunnen besteden aan roken. Wat blijkt:

• Een aanzienlijk deel van de professionals zegt weinig of niets met het onderwerp roken te doen in hun praktijk.
• Sommigen van hen zien het niet als hun taak om mensen te helpen van hun verslaving af te komen. Zij zien het soms als vrijwillige leefstijlkeuze. Anderen bespreken het alleen wanneer het expliciet raakt aan de vraag waarvoor iemand komt of als er een ‘sterke aanleiding’ voor is.
• Veel professionals willen het onderwerp (meer) aansnijden, maar denkt hiervoor niet de tijd, een aanleiding of de juiste gespreksvaardigheden te hebben. Ook voelen zij soms angst voor het verstoren van de vertrouwensband met de patiënt.
• Professionals die zelf rookstopzorg aanbieden missen soms de expertise om de doelgroep (met een kwetsbare sociaaleconomische positie) goed te begeleiden, of krijgen vanuit de verzekeraar te weinig uren ter beschiking. Het gaat soms slechts om drie uur voor een heel jaar.
• Professionals die mensen op weg willen helpen naar passende hulp hebben vaak geen zicht op de verscheidenheid aan ondersteuningsopties, en kunnen daardoor niet ‘warm’ verwijzen.

Vanuit deze verkenning en met deze signalen organiseerden we samen met het lokale team een wijkbijeenkomst: ‘Oud-Noord Rookvrij’. Daar werden lokale zorg- en welzijnprofessionals met elkaar, met sociaal (wijk)professionals en met aanbieders van rookstopzorg verbonden.

“Na drie stoppogingen rook ik helaas nog, maar ik kan echt even werken aan andere problemen omdat mijn stopcoach mijn situatie snapt. Ik denk dat ik binnenkort weer een stoppoging ga wagen. […]” – een wijkbewoner

Kennisupdate roken, stress en doorverwijzen

Het team van zorgprofessionals en bewoners krijgen tijdens de bijeenkomst een kennisupdate over de relatie tussen (chronische) stress en roken en het effect op lichaam, geest en gedrag. Opleider en behandelaar van WeQuit Lillian Goossens legt de vicieuze cirkel van stress uit. “Iets als geldzorgen kan een stressreactie in het lichaam veroorzaken. Dan kan iemand minder goed nadenken en wordt hij of zij vaak impulsiever. Het wordt daardoor moeilijk om problemen aan te pakken en iemand maakt dan ook vaak ongezonde keuzes, zoals roken. Vervolgens neemt iemands stress toe, want diegene voelt zich ongezonder en ziet de problemen bovendien niet verbeteren. Men zit dan in een negatieve spiraal die kan leiden tot meer ongezonde keuzes en chronische stress.”

‘Levende’ sociale kaart

In de aanloop naar de wijkbijeenkomst ontwikkelden we met het team een actueel overzicht: een sociale kaart. Daarvoor keken we naar het diverse lokale aanbod aan rookstopzorg (ook bovenlokaal en online). Tijdens de bijeenkomst werd dit gepresenteerd aan de hand van een ‘levende’ sociale kaart. Rookstopzorgaanbieders die live aanwezig waren presenteerden zichzelf, zodat zij een heldere indruk achterlieten bij de zorg- en welzijnsprofessionals. Overige aanbieders werden met foto en omschrijving gepresenteerd en de sociale kaart werd uitgedeeld.

Oefenen en samenwerken

De longverpleegkundige van het nabijgelegen BovenIJ Ziekenhuis gaf nog meer kennis en urgentie mee aan de deelnemers. Zij wees op de prangende cijfers en de vaak onbekende medische effecten van een rookverslaving. Redenen genoeg voor professionals om werk te maken van het thema, want op de lange termijn scheelt het de zorg (en welzijn) veel tijd en geld. Voor directe tijdwinst werd het Very Brief Advice (plus)1uitgelegd en werd direct geoefend met elkaar. De behoefte aan deze concrete gesprekstools bleek groot.

In deze wijkbijeenkomst stond naast kennis en netwerken ook een aantal vragen centraal. Wat heb ik als (zorg)professional nodig om de begeleiding naar stoppen met roken in mijn praktijk/organisatie te verbeteren? Hoe kunnen we elkaar in de wijk daarbij helpen? Welke stappen kan ieder morgen al zetten? Dit gaf aanleiding tot veel gesprekken tussen professionals en leidde tot enthousiaste reacties. Zoals het stopadvies delen met collega’s, de sociale kaart en flyers neerleggen bij collega’s en op het kantoor, meer vragen stellen en haakjes zoeken bij patiënten om roken te kunnen bespreken.

Vruchten plukken

De wijkaanpak voor een Rookvrij Leven in Amsterdam Oud-Noord laat nu al zien waarom deze aanpak zinvol is. Nog geen jaar na de start zijn er al 100 wijkbewoners één op één gesproken, waarna de meesten aangaven een stoppoging te doen en daarbij hulp in te schakelen. En de teller tikt door! Professionals zeggen – na te zijn geïnspireerd in de wijkbijeenkomst – al veelvuldig door te verwijzen, bijvoorbeeld naar een rookstopcoach of het welzijnswerk, zoals Gezond Noord. Met de beschikbare tools, veel oefening en een sterk netwerk zal het deze professionals steeds gemakkelijker afgaan. Lokaal georganiseerde bijeenkomsten zoals deze kunnen daaraan bijdragen.

 

Opzet wijkbijeenkomst “Oud-Noord Rookvrij”

In het voorjaar van 2024 kwam een groep van 30 mensen na werktijd samen, in een met veel liefde en gezonde chaos bestierd buurthuis midden in Amsterdam Oud-Noord. Eerstelijnsprofessionals uit Oud-Noord en enkele omliggende buurten, welzijnswerkers, rookstopcoaches en enkele inwoners met ervaringskennis. Het dagvoorzitterschap en de verschillende presentaties werden verzorgd door leden van de wijkaanpak, Platform31/IVO en de longverpleegkundige van het lokale ziekenhuis.

Het programma besloeg drie uur – van 17:00 tot 20:00 uur (na de drukke werkdag van de meeste zorgprofessionals). In die korte tijd kwamen veel verschillende onderdelen langs: kennis, vaardigheden en netwerkversterking. Samen eten bood een ontspannen moment om met elkaar in gesprek te gaan over het geleerde en om elkaar beter te leren kennen.

Voor de verdere (inhoudelijke) opzet van de wijkbijeenkomst ontwikkelden we een draaiboek. Dit draaiboek delen we binnenkort in bruikbare vorm op Platform31, zodat andere teams die bezig zijn met een soortgelijke aanpak een concreet voorbeeld hebben.