Vraag- en doelstelling
Bijna 1 op de 5 huishoudens in Nederland heeft te maken met risicovolle of problematische schulden. Het hebben van schulden is geassocieerd met een verminderde psychische en lichamelijke gezondheid, maar er blijken relatief weinig studies te zijn gedaan naar de relatie tussen verslaving en financiële problemen.

Kwetsbare groepen, zoals mensen met een verslaving, lijken slecht terecht te kunnen bij de reguliere schuldhulpverlening door uitsluitingscriteria zoals recent nieuwe schulden hebben gemaakt en openstaande boetes. Het hebben van een actieve verslaving en daar niet voor onder behandeling zijn is voor diverse gemeenten ook een uitsluitingsgrond.

Met enige regelmaat wordt bericht over nieuwe projecten en experimenten rondom schuldenproblematiek. Deze plannen bieden vaak potentiële oplossingsrichtingen, en mogelijk ook voor specifieke kwetsbare groepen zoals mensen met een verslaving. Een overzicht van dit soort plannen en interventies met potentie voor de doelgroep van mensen met schulden en een verslaving mist, alsmede inzicht in potentieel effectieve elementen van interventies. Kortom: welk type interventie gericht op schulden is voor mensen met schulden en een verslaving veelbelovend?

Het doel van het project was drieledig:
1. Het in kaart brengen van de kenmerken en problematiek van twee subgroepen van mensen met schulden en een verslaving om zo aan de diversiteit van verslavingen tegemoet te komen: a) mensen met middelenproblematiek (alcohol/drugs); b) mensen met gokverslaving;

2. Het in kaart brengen van vernieuwende interventies en oplossingsrichtingen voor schuldenproblematiek bij mensen met een verslaving, met aandacht voor (kosten)effectiviteit, uitvoerbaarheid, ethiek en het langetermijneffect (voorkomen van terugval in schulden) van de interventies;

3. Uitwerken in concrete plannen van mogelijke interventies voor mensen met schulden en verslavingsproblematiek.

Opzet van het project
Relevante informatie uit documenten over vernieuwende interventies, lopende of afgeronde experimenten en andere oplossingsrichtingen voor schuldenproblematiek is verzameld en geanalyseerd. Hierbij zijn onderzoeksrapportages, maar ook krantenberichten en interne stukken (memo’s, beleidsdocumenten) betrokken.

Om inzicht te krijgen in de twee verschillende subgroepen (alcohol/drugs en gokken) en ook het cliëntperspectief op schulden te kunnen meenemen, zijn diepte-interviews met 16 mensen met schulden uit de verschillende subgroepen gehouden. Daarnaast zijn er 10 interviews gehouden met schulden-experts (onderzoekers, projectleiders en professionals die werkzaam zijn in de (verslavings)zorg).

Op basis van het literatuuronderzoek en de interviews werkten we ideeën voor een mogelijke interventie voor mensen met schulden en verslavingsproblematiek uit. Deze ideeën zijn gepresenteerd tijdens een expertmeeting. Deze meeting gaf input voor het aanscherpen van de ideeën voor een interventie.

Resultaten
De resultaten uit de interviews met mensen met schulden en middelenproblematiek of mensen met schulden en een gokverslaving lieten zien dat de relatie tussen verslaving en schulden wederkerig is: beide problemen hebben invloed op elkaar. Wat betreft de zorgbehoeften zagen we grote verschillen tussen de geïnterviewden: een deel wilde zijn of haar financiën zo snel mogelijk weer zelfstandig oppakken (dit betrof met name jongeren), terwijl een ander deel er geen vertrouwen meer in had dit zelf nog te kunnen oppakken en hier altijd begeleiding bij wenste (dit betrof met name volwassenen).

Essentiële elementen waaraan een passende interventie voor mensen met schulden en een verslaving zou moeten voldoen, kunnen worden samengevat als:

– een goede aansluiting bij mensen met schulden en een verslaving (bijv. laagdrempeligheid, expertise bij professionals van schulden en van verslaving);

– eigen kracht versterken (cliënten zelf onder begeleiding zaken laten regelen, cursussen volgen); en

– inzet van sociaal netwerk of vrijwilligers (bijv. een budgetmaatje ter ondersteuning van een schuldhulpverleningstraject).

Voor bijna alle veelbelovende (pilot)projecten die worden beschreven in het rapport gold dat er weinig of geen onderzoek naar gedaan was, zodat geen uitspraken gedaan kunnen worden over (kosten)effectiviteit of het langetermijneffect van deze interventies. Aangezien veel bestaande projecten niet worden geëvalueerd, zou het een mooie start zijn om een project dat zeer goed lijkt aan te sluiten bij mensen met een verslaving te onderzoeken om zo de werkzame elementen en effecten structureel in kaart te brengen. Binnen een dergelijk onderzoek zouden ook aanvullende elementen aan het project kunnen worden toegevoegd die aansluiten bij de resultaten van dit onderzoek, zoals het in kaart brengen in hoeverre de persoon met schulden en een verslaving beschikt over voldoende vaardigheden en / of motivatie om de schulden aan te pakken, om ook deze elementen te kunnen onderzoeken op effectiviteit.

Looptijd
Juni 2015 – februari 2016

Financier
Stichting Volksbond Rotterdam

Publicatie
Anders uit de schulden: wat werkt voor mensen met een verslaving? (pdf, 694 kB)

Onderzoeksteam
Barbara van Straaten, MSc (onderzoeker)
Dr. Gerda Rodenburg (projectleider)