De tabaksindustrie verkoopt producten die zeer verslavend en dodelijk zijn. Ondanks de wijdverspreide kennis van de schade van de tabaksindustrie zijn haar lobbytactieken nog steeds succesvol. Bovendien gebruikt ze de journalistiek om de publieke opinie over tabaksbeleid te beïnvloeden om nieuwe maatregelen tegen te houden, te vertragen of af te zwakken. Het is zorgelijk dat de industrie zo makkelijk een platform in onze media krijgt. De poortwachters van de media moeten zich afvragen of ze dat zo willen laten. Door de tabaksindustrie een platform te geven, steun je haar.

Doordat Nederland een anti-tabaksverdrag van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) ondertekende in 2005, moet het contact tussen de overheid en de tabaksindustrie beperkt en volledig transparant zijn. Dit om te voorkomen dat de industrie invloed op gezondheidsbeleid uitoefent. Ook is tabaksmarketing al 20 jaar niet meer toegestaan. De media vormen daarmee één van de laatste kanalen voor de tabaksindustrie om politici en het publiek te bereiken. Het is belangrijk om de vraag te stellen of we die mogelijkheid wel willen geven.

In ons recent gepubliceerd onderzoek (Poole et al., 2023) onderzochten wij over een periode van twee jaar hoe drie belangrijke Nederlandse tabaksmaatregelen gepresenteerd werden in de tien grootste nationale kranten. Dit waren een tabaksaccijnsverhoging (1 euro per pakje), neutrale verpakkingen voor tabaksproducten en een uitstalverbod in supermarkten. Deze maatregelen hebben bij de invoering in andere landen uitgebreide media-aandacht gekregen en veel verzet van de tabaksindustrie. In Nederland is het de tabakslobby gelukt om via de VVD deze maatregelen te vertragen en af te zwakken (Luimes et al., 2020). Op deze manier is het behalen van een Rookvrije Generatie in 2040 in gevaar gebracht.

Wat uit ons onderzoek blijkt, is dat de tabaksindustrie een scala aan argumenten gebruikt tegen de maatregelen, waarvan vele niet stroken met de werkelijkheid. Neem bijvoorbeeld het argument dat een accijnsverhoging niet werkt, omdat mensen toch blijven roken. Terwijl we allang weten dat een accijnsverhoging de meest effectieve tabaksmaatregel is. Een ander argument dat regelmatig tegen tabaksbeleid wordt gebruikt, is dat het de vrije keuze van volwassenen moet zijn om wel of niet te roken. Dat het een ‘vrije keus’ is, wordt echter niet door wetenschappelijk kennis bevestigd, die juist laat zien dat roken een ernstige verslaving is. Bovendien gebruikt de industrie zogenoemde front groups – andere, geloofwaardiger instanties – om hun argumenten te presenteren. Door via die front groups naar buiten te treden, redt de industrie niet alleen haar reputatie, deze tactiek geeft ook de schijn van wijdverbreide steun.

Het feit dat de lobby van de tabaksindustrie nog zo succesvol is in het verspreiden van hun argumenten in kranten met een nationaal bereik is zorgelijk. Want uit onderzoek blijkt dat kranten invloed blijven uitoefenen op de vorming van de publieke opinie en het beleid. Met de opkomst van e-sigaretten en andere alternatieve producten, pakt de industrie haar kans om haar imago te verbeteren. Ze positioneert zich als deel van de oplossing. Een industrie die graag mee wil denken om dit enorme gezondheidsprobleem om te lossen. Dit terwijl ze doorgaat met wereldwijd tabakssigaretten verkopen en beleid om roken terug te dringen blijft tegenwerken.

Gelukkig wordt roken en de tabaksindustrie steeds minder als normaal gezien en dat is ook nodig als we een Rookvrije Generatie willen bereiken. We zijn op weg naar een maatschappij waarin tabak moelijker te verkrijgen is en waarin kinderen niet meer dagelijks aan tabak worden blootgesteld. Door sterk tegen de tabakslobby op te treden en haar geen platform in de media te geven, bevorderen we het idee dat het geen normale industrie is en dat niet alleen wat ze verkoopt, maar ook wat ze zegt schadelijk kan zijn.

Deze blog is eerder gepubliceerd in het De Limburger. 

Nikita Poole is junior onderzoeker bij het IVO en gespecialiseerd in het stimuleren van gezond gedrag, om zo levensstijl gerelateerde ziekten te voorkomen. Daarnaast is Nikita een promovendus op het gebied van tabaksontmoediging. Haar onderzoek kijkt meer specifiek naar de inmenging van de tabaksindustrie in het beleid en de impact van het tabaksbeleid op verschillende subgroepen van de bevolking.