Door Cas Barendregt
Het eerste waar bijna elke onderzoeker tegenaan loopt die gaat werken met een sociaal kwetsbare doelgroep, is dat mensen onvindbaar, onbereikbaar of ongeïnteresseerd zijn. Ook bij mij lukt het soms niet om voldoende mensen te vinden die willen meewerken. Gaandeweg heb ik wel geleerd dat tussenpersonen zoals hulpverleners (en hun leidinggevenden) wel een ingang kunnen bieden. Poortwachters, zo worden ze in de etnografische literatuur genoemd, openen deuren wanneer ze overtuigd zijn van nut van het onderzoek en de integriteit van de onderzoeker. Maar of dat lukt is niet vanzelfsprekend. Je hebt overtuigingskracht nodig: daarom ga ik pas het gesprek met tussenpersonen en mensen uit de doelgroep aan als ik als onderzoeker precies weet waar het onderzoek over gaat, en als ik zelf ook overtuigd ben van de relevantie van de studie. Je moet het namelijk goed kunnen overbrengen.
Wat ik ook heb gemerkt, is dat het vooruitzicht van een vergoeding of beloning motiverend werken. Pas dan wil in sommige gevallen iemand geïnterviewd worden. En soms vindt ook de poortwachter dat ook een goed argument. En dat is eigenlijk niet gek, want niet zelden zitten mensen in een kwetsbare sociale positie krap bij kas. Bovendien spreekt uit een beloning ook waardering voor de persoon en zijn of haar tijd en inzet. Een beloning hoeft niet altijd contant geld te zijn. Wees creatief en verplaats je in de doelgroep, zou ik zeggen.
Bij sommige onderzoeken wil ik ook de situatie van een doelgroep over een langere periode in kaart brengen. Dan is het belangrijk dat je ze na een tijdje weer kunt benaderen. Sommige mensen zijn lastig terug te vinden, bijvoorbeeld omdat ze geen vaste woonplek hebben of omdat ze regelmatig wisselen van telefoonnummer. Daarom zorg ik ook altijd ervoor dat ik minimaal twee manieren heb om met iemand in contact te komen. Verder kan ook hier een beloning helpen. Zo zetten we in een langlopend onderzoek onder dakloze mensen oplopende geldbeloningen in (eerste keer 15 euro, tweede keer 20 euro en derde keer 25 euro). Zo kregen we voor deze doelgroep hoge responscijfers. Ook vroegen we in het toestemmingsformulier voor de eerste meting al om contactgegevens van een persoon (bijvoorbeeld een vriend of familielid) die van de actuele verblijfplaats van de deelnemer tijdens de vervolgmetingen op de hoogte kon zijn.
Behalve deze praktische beslommeringen, zie ik in de praktijk dat het heel belangrijk is dat de geïnterviewden achterblijven met het gevoel “dat was een goed gesprek”. Als onderzoeker kun je neutraal en open luisteren. En anders dan de sociale professionals, waar kwetsbare personen vaak mee te maken hebben, hoef je als onderzoeker verder niets van ze. Hierover in het volgende blog meer.
Cas Barendregt is senior onderzoeker/beleidsadviseur bij het IVO. Hij is opgeleid als maatschappelijk werker en als socioloog en heeft zich in de loop der jaren ontwikkeld tot een allround onderzoeker in het sociale domein. Het liefst zoekt Cas bij het IVO het verhaal achter de cijfers.
