“One way ticket hè, stay there. Don’t come back!” Dat hoorde ik een politieagent in steenkolenengels zeggen in de stationshal van Rotterdam Centraal. De man tegen wie hij sprak, was klein, onverzorgd, mutsje op en had nauwelijks spullen. Ik vermoed afkomstig ergens uit Midden-Europa. Is er in zijn land van herkomst iemand of een plek waar hij terechtkan? Of is hij toch hier gebleven, of heeft hij alsnog een retourticket gekocht, ook al kan hij niet terecht in de opvang of in een eigen huis? Afgelopen week overleed een van zijn Poolse ‘collega’s’ in een tentje in het park in Rotterdam. Slechts 32 jaar oud was hij.

Afgelopen jaar deden wij onderzoek naar dakloze Midden- en Oost- Europese arbeidsmigranten, of meer algemeen: EU-werknemers. Dit deden we samen met mensen van Stichting Barka en De Regenboog Groep, die hun taal spreken en interviews afnamen. In Polen zijn zogenaamde communities waar mensen met een verslaving de zorg en ondersteuning krijgen die ze nodig hebben. Maar verder staan we vrijwel met lege handen als we mensen terugsturen. En die mensen dus ook.

Vaak zijn het mensen in een kwetsbare positie met grote bestaansonzekerheid. Bijvoorbeeld doordat hun woning is gekoppeld aan werk (de zogenaamde package deal): verliest iemand diens baan, dan ook het huis. Zo vertelde een geïnterviewde uit ons onderzoek: “Nou zo opeens, ik had een baan, daarna niet meer. Eén week woonde ik illegaal op mijn oude accommodatie, maar op een dag moest ik dit huis uit, omdat er nieuwe bewoners kwamen.” En het verliezen van werk gaat soms sneller dan gedacht, door de slechte arbeidsomstandigheden waar je lichamelijk of psychisch snel aan onderdoor kan gaan. Maar ook psychische en lichamelijke klachten kunnen door de slechte woon- en werkomstandigheden snel verergeren.

Een deel van deze groep is hier kansloos op de arbeidsmarkt, of wordt dat na verloop van tijd. Zij willen niet terug, bijvoorbeeld uit schaamte voor de problemen waarin ze verzeild zijn geraakt. Gemeenten en ministeries zoeken naar oplossingen en presenteerden een Plan van Aanpak en recent een Jaarrapportage Arbeidsmigranten 2022. Hierin zijn verschillende aanbevelingen opgenomen uit ons onderzoek naar de problemen van dakloze EU-werknemers. Wij lieten zien dat het bij terugkeer niet alleen gaat om motiveren en faciliteren van de reis terug naar het herkomstland, maar juist dat “het hebben van een plek” en de juiste opvang en begeleiding in het herkomstland cruciaal zijn.

Nog niet op alle vraagstukken hebben we antwoord. Bijvoorbeeld het gebrek aan goede opvang en hulp in de landen van herkomst: moet Nederland zelf een actieve rol spelen om die te verbeteren? Samen optrekken met andere Europese landen is daarvoor nodig, om kennis uit te wisselen en gezamenlijk betere opvang in de landen van herkomst mogelijk te maken. We kunnen daarbij niet zonder organisaties zoals Stichting Barka, die op dit moment naast haar communities in Polen ook actieve opvang en hulp bij re-integratie opzet met lokale Roemeense partners.

Elske Wits studeerde Voeding en Gezondheid en doet onderzoek naar gezondheid en welzijn bij sociaal kwetsbare groepen. Bij het IVO is Elske als onderzoekscoördinator verantwoordelijk voor het initiëren van nieuwe programma’s en het begeleiden van onderzoeks- en praktijkprojecten op landelijk, gemeentelijk, organisatie- en wijkniveau.