Sociaal kwetsbare groepen kunnen een grote en actieve rol spelen in onderzoek. Een rol die meer omvat dan hen slechts als respondent een vragenlijst voor te leggen of te interviewen. Waarom zou je deze sociaal kwetsbare groepen nog meer betrekken bij een onderzoek? En hoe zorgt de uiteindelijke doelgroep voor een waardevolle bijdrage aan onderzoek?
Steeds vaker krijgen sociaal kwetsbare groepen een actieve rol in onderzoek. Een mooie ontwikkeling, omdat we zo meer profiteren van de ervaringskennis van sociaal kwetsbare groepen. Ook sluit onderzoek zo beter aan bij de behoeften van deze groepen en dat vergroot de maatschappelijke relevantie van die onderzoeken. Daardoor is de kans meteen groter dat de onderzoeksresultaten daadwerkelijk in de praktijk gebruikt worden. Want doordat de doelgroep betrokken is, kun je rekenen op een breder draagvlak. Financiers van onderzoek zien deze voordelen ook en stellen samenwerking met zogeheten ‘eindgebruikers’ nu regelmatig als voorwaarde voor financiering van nieuwe onderzoeken. Wat dat betreft was het IVO haar tijd flink vooruit door al in de jaren negentig bij onderzoek naar de Rotterdamse harddrugsscene mensen met een verslaving zelf op te nemen in het onderzoeksteam.
Onlangs heeft het IVO cliënten, naasten én ervaringsdeskundigen op het gebied van verslaving betrokken bij het opstellen van een onderzoeksagenda verslavingskunde. Ook hebben kwetsbare groepen in veel van onze onderzoeksprojecten invloed als lid van een begeleidingscommissie of panel. En misschien nog wel het beste voorbeeld van een goede samenwerkingservaring: de ontwikkeling van de Zorgstandaard Problematisch alcoholgebruik en alcoholverslaving en de Zorgstandaard Opiaatverslaving, waarbij ervaringsdeskundigen op het gebied van verslaving in het hele project gelijkwaardige partner waren. Ze waren nauw betrokken bij het schrijven van het voorstel tot aan de oplevering van de standaarden. Hun inbreng was onmisbaar, omdat zij als geen ander weten wat voor cliënten belangrijke thema’s zijn.
Op welke manier je de doelgroep betrekt, is afhankelijk van de aard en het doel van je onderzoek. Een goede start is om je doelgroep in een zo vroeg mogelijk stadium te betrekken. Ga bijvoorbeeld samen met ervaringsdeskundigen een onderzoeksvoorstel schrijven. Zoek daarin niet naar bevestiging van vooropgezette onderzoeksplannen, maar sta open voor nieuwe input en laat je verrassen. Belangrijke randvoorwaarden voor een geslaagde samenwerking zijn: gezamenlijke verantwoordelijkheid, voldoende tijd en middelen om de samenwerking in te richten én vertrouwen bij de financier van onderzoek dat in een flexibele opzet niet alles van tevoren vastligt. Minstens zo belangrijk zijn sociale competenties. Je moet oprechte interesse hebben in elkaar, goed kunnen luisteren en elkaars inbreng serieus nemen. Zolang je aan die voorwaarden voldoet, kun je rekenen op een extra én waardevolle bijdrage aan je onderzoek.
Dr. Barbara van Straaten werkt als senior onderzoeker bij het IVO. Ze heeft een master in de psychologie en in de gezondheidswetenschappen en promoveerde in 2016 op een grootschalig onderzoek naar de leefsituatie van dakloze mensen in de vier grote steden. De rode draad in Barbara’s werk is onderzoek rondom mensen die zich in een kwetsbare situatie bevinden: hoe help je deze mensen vooruit?
